Gemeente Haarlem: "Neem de tijd om een goede gezinsaanpak op te zetten"

Mick is binnen de gemeente Haarlem verantwoordelijk voor de aanpak verbetering lage basisvaardigheden. Dat doet hij vanuit het team ‘jeugd preventie’ van de afdeling Jeugd, Onderwijs en Sport. Dus toen hij zijn leidinggevende vertelde dat hij een Haarlemse gezinsaanpak wilde opzetten, kreeg hij daar meteen uren voor. Maar waar begin je? Mick: “De adviseurs van Stichting Lezen en Schrijven, Stichting Lezen en de KB gaven me veel informatie over laaggeletterdheid. En over welke partners ik bij elkaar moest brengen. Want het was al snel duidelijk dat ik dit niet in m’n eentje kon. Ik had hulp nodig.” 

Keuzes maken
Die hulp vond Mick bij de programmamaker lezen van bibliotheek Zuid-Kennemerland, de coördinator van het Taalhuis en de adviseur onderwijskansenbeleid van de gemeente. Mick: “Ze waren alle drie meteen enthousiast. Dat kwam omdat een Haarlemse gezinsaanpak bij hun eigen doelstellingen aansluit. En omdat er dankzij de NPO-gelden budget was om een gezinsaanpak op te zetten.” Met z’n vieren waren ze snel uit over de rolverdeling: de gemeente is de kartrekker en verantwoordelijk voor het proces, de bibliotheek en het Taalhuis houden zich bezig met de inhoud. Omdat Haarlem met bijna 168.000 inwoners een grote gemeente is, focusten ze zich eerst op stadsdeel Schalkwijk. Mick: “Daar wonen veel ouders die Nederlands als tweede taal hebben en zelf minder onderwijs volgden. Uit cijfers en ervaringen van basisscholen blijkt dat de taalontwikkeling van kinderen in deze gezinnen vaker onvoldoende wordt gestimuleerd.”

Samenwerken met vve en basisscholen
Om de ouders in stadsdeel Schalkwijk te bereiken, wilden ze samenwerken met de voor- en vroegschoolse educatie (vve) en de basisscholen in Schalkwijk. Want dat zou een win-winsituatie opleveren: als zij nu helpen bij het uitvoeren van de gezinsaanpak, zijn er in de toekomst minder kinderen met een taalachterstand. Mick: “Tijdens een online bijeenkomst (2021, coronajaar) voor de vve en basisscholen vertelden we hen over het belang van een gezinsaanpak. En over de rol die zij daarin kunnen spelen. Ons idee was om een flyer te maken met daarin al het aanbod waarmee zij ouders kunnen ondersteunen om de taalontwikkeling van hun kinderen te stimuleren. De vve en basisscholen kunnen dan zelf kiezen wat ze de ouders van hun leerlingen willen aanbieden.” 

Subsidiegeld vrijmaken
De ruim 30 aanwezigen waren enthousiast over het idee. En ze wilden ook meedoen. Alleen het ontbrak ze aan tijd, mensen en financiële middelen. Mick: “Aan ons de taak om daar wat aan te doen. Want het doel van de flyer is om het de vve en basisscholen zo makkelijk mogelijk te maken: wij regelen zoveel mogelijk de randvoorwaarden, zij voeren het uit. Om dat te realiseren, maakte een van onze stagiaires een plan van aanpak: hoe komen we tot een inhoudelijk relevante flyer voor de vve en basisscholen? De bibliotheek bracht al het aanbod in kaart. En ik maakte vanuit het WEB-budget subsidiegeld vrij dat de vve en basisscholen konden inzetten om bijvoorbeeld extra personeel aan te nemen. De grootste uitdaging hierin waren (en zijn) de formele regels van de WEB. Want binnen de WEB mag je alleen budget vrijmaken voor taallessen (inclusief digitaal en rekenen) voor mensen van 18 jaar of ouder. Terwijl basisscholen en bibliotheken zich meestal richten op het aanpakken van taalachterstanden bij kinderen. Om gebruik te kunnen maken van het WEB-budget moesten zij ook taalprogramma’s voor ouders starten.” 

Omdenken
Mick: "Om dat voor elkaar te krijgen moest ik leerkrachten, vve-medewerkers en collega’s van andere beleidsdomeinen overtuigen van het belang van een gezinsaanpak. Dat deed ik vooral door te laten zien hoe je kinderactiviteiten kan combineren met de ontwikkeling van hun ouders. Samen taalspelletjes spelen bijvoorbeeld. Of ouders dezelfde woorden laten leren als de kinderen op school. Zodat ze samen thuis kunnen oefenen. Deze aanpak maakt cofinanciering mogelijk: het WEB-budget voor de lessen voor volwassenen en andere budgetten (zoals de NPO-gelden of het budget voor onderwijskansen) voor de kinderactiviteiten. Zo ontstaan veel meer mogelijkheden. Toch konden niet al mijn collega’s er net zoveel tijd voor vrijmaken als ik. Daarom maakten we keuzes. We zetten nu bijvoorbeeld wel in op de gezinsaanpak voor gezinnen met kinderen van 0 tot 12 jaar. Maar nog niet op de jongerenaanpak. Dat pakken we later op.” 

En een basisschool wil taallessen van ouders voor ouders gaan organiseren. Dit doen ze vanuit hun doelstelling ‘ouderbetrokkenheid vergroten’. Want als meer mensen gevoel krijgen bij de taal, krijgen zij ook meer gevoel bij de school van hun kinderen. Daarnaast doet het gebiedsteam Schalkwijk mee en is de gezinsaanpak een van de sociale doelen in de wijkaanpak.” 

Gezinsaanpak verder uitrollen
Ondanks deze mooie resultaten is Mick niet helemaal tevreden. Mick: Ik had op al meer subsidieaanvragen van scholen gehoopt. Om te zorgen dat die de komende tijd wel komen, gaan we onder andere aan scholen vragen wat we voor ze kunnen doen. Maar dat is niet het enige. Want er zijn nog zoveel andere manieren waarop we ouders kunnen bereiken. Bijvoorbeeld via het Centrum voor Jeugd en Gezin. Of via de welzijnsorganisatie in onze gemeente. Maar ook binnen de gemeente is nog niet iedereen bij onze gezinsaanpak betrokken. Het Leerplein had eerder bijvoorbeeld geen budget en geen personeel om mee te doen. En uiteindelijk willen we de aanpak ook in andere stadsdelen uitrollen. 

Klaar voor de toekomst
Mick weet inmiddels dat het best een uitdaging kan zijn om iedereen mee te krijgen. Mick: “We kunnen niemand verplichten om subsidie aan te vragen. Het enige wat we kunnen doen, is het zo makkelijk mogelijk maken om mee te doen aan de Haarlemse gezinsaanpak. Dat bereiken we door het aanbod zo goed mogelijk te organiseren. En door subsidie zo laagdrempelig mogelijk beschikbaar te stellen. Ik hoop dat dat ook in de toekomst mogelijk blijft. Zodat iedereen die kan en wil helpen bij het uitvoeren van de Haarlemse gezinsaanpak, nog maar 1 ding hoeft te doen: kiezen wat ze ouders willen aanbieden.” 

Tips van Mick Schoonebeek, beleidsadviseur jeugd en lage basisvaardigheden bij de gemeente Haarlem, voor het opzetten van een gezinsaanpak:   

• De gezinsaanpak bestaat uit veel verschillende onderdelen. Kies een onderdeel uit en focus daarop. Je kunt niet alles tegelijk. 
• Zoek naar partners bij wie het opzetten van een gezinsaanpak aansluit bij hun eigen doelstellingen. Dat vergroot de kans dat ze meedoen. 
• Begin klein, bijvoorbeeld in één wijk of stadsdeel. Als de gezinsaanpak daar goed loopt, kun je gaan uitbreiden. 
• Laat je inspireren door alles wat er al is. Het idee voor een flyer kregen wij bijvoorbeeld van de Schunck-bibliotheek in Heerlen. Zij presenteerden hun werkwijze en handboek gezinsgericht werken tijdens een landelijke bijeenkomst van de Gezinsaanpak in Utrecht.
• Leer van anderen die verder zijn dan jij. In het Haarlemse stadsdeel Schalkwijk is bijvoorbeeld een basisschool die zelf al veel doet om de taalvaardigheid van ouders te vergroten. Zij gaven ons waardevolle input voor de flyer.
• Heb je een tekort aan tijd en mensen? Kijk waar je een stagiair voor kan inzetten. Bij ons maakte een studente het plan van aanpak voor de flyer.
• Geef niet op. Het kostte ons 3 jaar om de Haarlemse gezinsaanpak op te zetten. Maar het was alle inzet waard, want nu ontstaan er hele mooie dingen. 

In het kort: de Gezinsaanpak in de gemeente Haarlem 
De gemeente Haarlem maakte al bij de start van de Gezinsaanpak belangrijke keuzes. Ze focuste zich op een stadsdeel waar veel ouders wonen die Nederlands als tweede taal hebben en zelf minder onderwijs volgden. En ze wilden hen via de vve en basisscholen bereiken. Daarom ontwikkelden ze een flyer met daarin al het aanbod waarmee de vve en basisscholen ouders kunnen ondersteunen om de taalontwikkeling van hun kinderen te stimuleren. Ook maakten ze subsidiegelden vrij om het aanbod uit te voeren. De eerste successen zijn inmiddels behaald. Het is nu tijd om de Haarlemse gezinsaanpak verder uit te rollen.