Bereid je voor

1 op de 9 ouders met minderjarige kinderen is laaggeletterd. Zij hebben moeite met lezen, schrijven en/of rekenen. Vaak kunnen zij ook slecht omgaan met een computer en smartphone. Kinderen van deze ouders lopen een grotere kans om ook laaggeletterd te worden. Zo kan een cyclus van laaggeletterdheid ontstaan waarbij laaggeletterdheid van generatie op generatie wordt doorgegeven. Met de Gezinsaanpak doorbreken gemeenten die cyclus samen met hun partners. 

De cyclus van laaggeletterdheid doorbreken 
De Gezinsaanpak is erop gericht de cyclus van laaggeletterdheid te doorbreken door ouders: 

• bewust te maken van hun rol bij de taalontwikkeling van hun kinderen, vooral wanneer kinderen nog heel jong zijn (0-6 jaar); 
• handvatten te geven zodat ze de taalontwikkeling van hun kinderen beter kunnen stimuleren; 
• uit te nodigen ook met hun eigen taalvaardigheid aan de slag te gaan, zodat ze met meer vaardigheid en zelfvertrouwen de rol van taalopvoeder kunnen innemen. 

In het stappenplan op deze website staan de verschillende stappen die je nodig hebt om een Gezinsaanpak op te zetten:  

Stap 1. Bereid je voor
Stap 2. Werk aan bewustwording
Stap 3. Werk samen en bouw een netwerk
Stap 4. Formuleer concrete doelen
Stap 5. Bepaal een passende aanpak 
Stap 6. Maak afspraken over monitoren en bijsturen 

Belangrijke informatie over de volgorde van de stappen: 

• De volgorde van de stappen is logisch: iedere stap heeft zijn functie in het proces en leidt tot een volgende stap. Maar je hoeft een stap niet helemaal ‘af te maken’ om aan een volgende stap te beginnen. Je kunt de verschillende stappen prima tegelijkertijd zetten.  
• Tijdens het opzetten van de Gezinsaanpak ga je vaak terug naar eerdere stappen. Omdat deze stappen ook op een later moment in het proces aandacht nodig hebben.  
• Jouw gemeente heeft sommige stappen in dit stappenplan misschien al gezet. We raden aan om wel eerst alle stappen door te nemen. En pas daarna aan de slag te gaan met een stap. 

Ondersteuning bij jouw lokale situatie 
Het stappenplan is geen vaststaand proces. Want elke lokale situatie is anders. Denk maar aan de verschillende maatschappelijke organisaties die een rol spelen en de onderlinge verhoudingen tussen die organisaties. En de problemen, prioriteiten en mogelijkheden in een gemeente. Bovendien is elke gemeente intern anders georganiseerd. Wat de situatie in jouw gemeente ook is, het stappenplan helpt bij het proces dat nodig is om een succesvolle Gezinsaanpak op te zetten.  

Je eigen aanpak bepalen 
Omdat elke lokale situatie anders is, geven we in het stappenplan niet alleen antwoorden op vragen. We stellen juist ook vragen. Die vragen kun je samen met je directe collega’s en lokale organisaties beantwoorden. Zo creëer je een Gezinsaanpak die past bij jouw lokale situatie. En kun je de gezinnen in jouw gemeente het best ondersteunen. 

Voorbeelden en bouwstenen 
In de verschillende stappen vind je naast veel informatie ook voorbeelden van andere gemeenten. Die kunnen je inspireren om je eigen aanpak te bepalen. In de stappen verwijzen we ook naar bouwstenen. In deze bouwstenen staan instrumenten die je kunnen helpen om een stap uit te voeren. 

Voordat je een Gezinsaanpak opzet, moet je weten hoe belangrijk het is dat inwoners voldoende basisvaardigheden hebben. En wat de gevolgen van laaggeletterdheid zijn voor de maatschappij en voor de kansen die kinderen krijgen. Want dan begrijp je waarom een Gezinsaanpak belangrijk is. En kun je een heldere visie op de Gezinsaanpak ontwikkelen. Beantwoord daarom deze vragen:  

• Waarom is het belangrijk dat inwoners in mijn gemeente voldoende basisvaardigheden hebben? 
• Hoeveel mensen in mijn gemeente hebben moeite met basisvaardigheden?  
• Hoeveel gezinnen met jonge kinderen en jongeren hebben ermee te maken? Wat merken zij ervan en wat zijn voor hen de gevolgen? 
• Waarom is het belangrijk voor mijn gemeente om de geletterdheid van inwoners, en in het bijzonder van ouders/verzorgers, te vergroten? 
• Wat zijn de maatschappelijke effecten en kosten van laaggeletterdheid in mijn gemeente? 
• Wat levert het op om met de Gezinsaanpak aan de slag te gaan? Welke impact willen we als gemeente hebben? 
• Hoe willen we deze impact zichtbaar maken en meten?  

De kans is groot dat je op sommige vragen niet direct een antwoord hebt. Gelukkig zijn er allerlei manieren om je kennis te vergroten en meer inzicht te krijgen in de situatie in jouw gemeente: 

• Neem contact op met jouw regionale adviseur van Stichting Lezen en Schrijven. Die helpt je op weg en kan je informatie geven over laaggeletterdheid en het herkennen, voorkomen en verminderen ervan.  
• Bekijk de kennisbladen Laaggeletterdheid in Nederland en Gezin en basisvaardigheden.  
• Neem de stappen van het stappenplan op deze website globaal door.  
• Verdiep je in de situatie in jouw gemeente. De informatie op www.waarstaatjegemeente.nl en Geletterdheid In Zicht en in de Gezondheidsmonitor Jeugd, Staat van de Jeugd en rapportages van de bibliotheek en het Taalhuis in jouw gemeente helpen daarbij. Vraag ook aan partnerorganisaties welke problemen zij bij gezinnen signaleren die veroorzaakt kunnen worden door onvoldoende basisvaardigheden.    
• Bekijk de informatie in de Bouwsteen Vakkennis. 
• Bekijk de video Het leven van Lisa. Daarin zie je hoe laaggeletterdheid van generatie op generatie kan worden doorgegeven: 

Het is onmogelijk om de cyclus van laaggeletterdheid alleen te doorbreken. De Gezinsaanpak is daarom een integrale aanpak. De verantwoordelijkheid voor de aanpak ligt altijd bij verschillende domeinen en bij verschillende beleidsmakers (behalve bij sommige kleine gemeenten. Daar kan 1 persoon verantwoordelijk zijn voor alle betrokken domeinen). Denk bijvoorbeeld aan de domeinen WEB, VVE/jeugd, Onderwijs, Gezondheid, Armoede en Schulden en de coalitie Kansrijke Start.

Het is belangrijk om te bedenken met wie je gaat samenwerken. En om die collega’s nu al te betrekken bij de Gezinsaanpak. Deze informatie helpt je daarbij:  

• In Stap 2 - Werk aan bewustwording lees je hoe je collega’s en partnerorganisaties bewust maakt van het belang van een Gezinsaanpak.  
• In Stap 2 - Werk aan bewustwording en in de Bouwsteen Netwerk & Beleid vind je meer informatie over het belang van het verbinden van laaggeletterdheid aan verschillende beleidsdomeinen.  
• Het Maatwerktraject integrale aanpak laaggeletterdheid is een interventie die je helpt om vanuit meerdere beleidsterreinen de aanpak van laaggeletterdheid met elkaar te verbinden. Je brengt in kaart waar in jouw gemeente de betrokkenheid, middelen en ondersteuning aanwezig zijn om op een structurele manier aan de slag te gaan met een integrale aanpak van laaggeletterdheid. Neem contact op met jouw regionale adviseur van Stichting Lezen en Schrijven voor meer informatie over het realiseren van integraal beleid en/of het maatwerktraject.

De gemeente heeft de regierol in de aanpak van laaggeletterdheid. Daaronder valt ook de Gezinsaanpak. Je kunt de regierol als gemeente op verschillende manieren invullen. Het is in ieder geval belangrijk dat je de volgende onderwerpen oppakt:

• Netwerk  
  Zorg dat je weet welke partijen een rol spelen in de Gezinsaanpak. En hoe ze dat doen. Werken ze met elkaar samen? Vullen ze elkaar aan en/of versterken ze elkaar? Of hebben ze dezelfde opdracht waardoor er onbedoeld concurrentie kan ontstaan? Spreken ze ‘dezelfde taal’?
• Financieel 
  Zorg voor voldoende financiële middelen voor de Gezinsaanpak. Om de Gezinsaanpak te borgen binnen verschillende beleidsdomeinen en bij partnerorganisaties is integrale financiering nodig. Deze tips kunnen daarbij helpen: 
  • Zorg dat er binnen de aanbestedingsopdracht voor de WEB, subsidieopdrachten en andere regelingen ruimte is voor samenwerking. Zodat partijen elkaar kunnen aanvullen en versterken.  
  • Zorg dat de gemeentelijke visie op de Gezinsaanpak onderdeel wordt van subsidieopdrachten. En bespreek met organisaties die subsidie aanvragen hoe zij daaraan gaan bijdragen. Maak ook afspraken over het monitoren van de voortgang.  
  • In de Bouwsteen Financiering vind je meer informatie over verschillende financieringsmogelijkheden.   
  • In de Bouwsteen Netwerk en Beleid vind je meer informatie over de regierol van de gemeente. Ook staan daar verschillende sturingsmechanismen die je als gemeente in kunt zetten vanuit je regierol. 

• Duurzaam en impactgericht werken 
  Zorg voor een duidelijke visie op de Gezinsaanpak. De stappen in dit stappenplan helpen je daarbij. Draag die visie ook uit. Zorg er daarnaast voor dat de Gezinsaanpak onderdeel wordt van bestaand beleid. Want voor de Gezinsaanpak is langdurig meerjarenbeleid nodig. Je doorbreekt de cyclus van laaggeletterdheid namelijk niet in 1 generatie. En zorg dat de partijen die met subsidiegeld aan de Gezinsaanpak werken, genoeg kwaliteit leveren en impactgericht werken. Worden ouders/verzorgers daadwerkelijk geholpen bij het creëren van een taalrijke thuisomgeving? Krijgen zij de kan om hun eigen basisvaardigheden te verbeteren? Is er sprake van passende communicatie en toegankelijke dienstverlening zodat ouders/verzorgers de juiste informatie krijgen? Antwoorden op dit soort vragen krijg je door de inzet van de partijen te monitoren. In Stap 6 - Maak afspraken over monitoren en bijsturen lees je hoe je dat doet. Meer informatie over monitoren vind je ook in de Bouwsteen Monitoring & Onderzoek. 

Het is onmogelijk om in je eentje een Gezinsaanpak op te zetten. Vorm daarom een kerngroep Gezinsaanpak. In de kerngroep zitten alle betrokken beleidsambtenaren, de Taalhuiscoördinator en een bibliotheekmedewerker van de afdeling Jeugd en/of Educatie. Afhankelijk van je lokale situatie kan je ook een andere organisatie aan de kerngroep toevoegen, zoals een welzijnsorganisatie. De regionale adviseur van Stichting Lezen en Schrijven adviseert de kerngroep.

Startoverleg 
Organiseer vervolgens een startoverleg met de kerngroep Gezinsaanpak. Voorafgaand aan dit overleg vullen alle kerngroepleden individueel de Zelfscan Gemeentelijke Gezinsaanpak Geletterdheid in (vanaf januari beschikbaar via deze website). Iedereen neemt ook de stappen op deze website door. Tijdens het startoverleg bespreek je:   

• wie iedereen is en wat elke organisatie al doet rond de gezinsaanpak;   
• wat de Gemeentelijke Gezinsaanpak Geletterdheid inhoudt. Je kunt hiervoor de Basispresentatie Gemeentelijke Gezinsaanpak Geletterdheid gebruiken (vanaf januari beschikbaar via deze website); 
• de uitkomsten van de Zelfscan Gemeentelijke Gezinsaanpak Geletterdheid (vanaf januari beschikbaar via deze website);  
• in welke overkoepelende programma’s en/of beleidsstukken de Gezinsaanpak al wordt genoemd. En met welke overkoepelende programma’s en/of beleidsstukken de Gezinsaanpak raakvlakken heeft;  
• welke rollen en taken er zijn voor de kerngroep; 
• wat er nodig is aan ondersteuning en mandaat;  
• of jullie een verandertheorie willen opstellen en zo ja, wanneer. Meer informatie over de verandertheorie vind je bij Stap 4 – Formuleer concrete doelen, de Bouwsteen Netwerk & Beleid en de Bouwsteen Monitoring en Onderzoek;    
• bij welke stap uit het stappenplan jullie nu zijn. Kunnen jullie vanaf die stap verder of moet er nog (opnieuw) aan eerdere stappen worden gewerkt?;  
• wat de volgende stap is. Wie gaat wat doen? En wanneer komen jullie weer samen? Een vaste afsprakenreeks helpt bij het bewaken van de voortgang.   

De belangrijkste besproken punten leg je alvast vast in het plan van aanpak (vanaf januari beschikbaar via deze website). In Stap 5 - Bepaal een passende aanpak lees je meer over het plan van aanpak. Bij Stap 3 - Werk samen en bouw een netwerk bouw je de kerngroep Gezinsaanpak uit naar een netwerksamenwerking.