Carin Roelands (beleidsadviseur basisvaardigheden bij de gemeente Zwolle) en Maarten Keppel (senior adviseur en interim teamleider media‑ & taaleducatie bij Stadkamer) zijn trots op waar ze nu staan met de Gemeentelijke Gezinsaanpak Geletterdheid (Gezinsaanpak). En dat is meer dan terecht. Want ze stelden in de afgelopen maanden samen met het gemeentelijke onderwijskansenbeleid en de Zwolse welzijnsorganisatie Travers Welzijn een verandertheorie* op. Dat proces bevestigde wat alle leden van de projectgroep al wisten: ze hebben ouders nodig om de taalontwikkeling van kinderen te stimuleren. Tegelijkertijd groeide het besef dat ze als partners lokaal en het liefst ook regionaal moeten samenwerken om zoveel mogelijk ouders te bereiken. Toch hadden ze vooraf gehoopt al verder te zijn.
Te grote verschillen
Gemeente Zwolle en Stadkamer startten het project Gezinsaanpak samen met gemeente Kampen en bibliotheek Kampen. Omdat ze allemaal geloven in de kracht van samenwerken. Carin: “Helaas bleek dat in de praktijk niet te werken. Dat kwam omdat de verschillen tussen de 2 gemeenten te groot zijn. Qua inwonersaantal en qua aanbod van volwassenenonderwijs. Als we samen door zouden gaan, moesten wij een stap terug doen. En de gemeente en de bibliotheek Kampen een stap extra zetten. Dat is voor niemand goed. Daarom besloten we om apart verder te gaan. Hopelijk kunnen we de samenwerking in de toekomst weer oppakken.”
Om ouders te bereiken, is het belangrijk dat je bij ze achter de voordeur komt. Daarom vroegen we welzijnsorganisatie Travers Welzijn erbij. Maarten Keppel, senior adviseur en teamleider media‑ & taaleducatie bij Stadkamer Zwolle
Snel aan het werk
Carin, Maarten en de collega’s van onderwijskansenbeleid beseften al snel dat ze als gemeente en bibliotheek alleen niet het verschil konden maken. Want om ouders te bereiken, is het belangrijk dat je bij ze achter de voordeur komt. Maarten: “Daarom vroegen we welzijnsorganisatie Travers Welzijn erbij. Want zij kunnen in de wijk en bij ouders thuis vertellen waarom het zo belangrijk is om de taalontwikkeling van kinderen te stimuleren. En dit ook in activiteiten terug laten komen.” De 3 organisaties hadden een missie: ze wilden aan het eind van het project van 6 maanden een Gezinsaanpak opleveren. Om geen tijd te verliezen, gingen ze snel aan het werk. Carin: “We startten met de verandertheorie om onze doelen te bepalen. En te bespreken hoe we die konden bereiken. Omdat we dat traject allemaal al vaker hadden doorlopen, vroegen we er geen hulp bij. We waren er ook snel uit: we zouden een grote startbijeenkomst organiseren over de Gezinsaanpak. Om zo alle Zwolse partners bewust te maken van het belang van een gezinsaanpak. En om met elkaar te bespreken wat we op dat gebied al doen in de stad. Zodat we ook meteen wisten welke gaten we nog moesten opvullen.”
Bijeenkomst afzeggen
De startbijeenkomst leek op papier een goed idee. Dus verstuurden ze uitnodigingen en regelden ze sprekers. Om daarna te beseffen dat ze te snel tot actie over waren gegaan. Carin: “We wilden veel te veel tegelijk in 1 bijeenkomst. En we hadden het vervolgproces nog niet goed doordacht. Dus zeiden we alles af.” Maar als een bijeenkomst niet de juiste manier is, wat dan wel? Carin: “We kwamen er niet uit, omdat we aan het begin van het traject te snel waren gegaan. We dachten dat het genoeg was om in grote lijnen te weten wat we wilden. Maar we moesten het veel scherper formuleren. We vroegen Rijnbrink (Provinciale Ondersteunings Instelling voor bibliotheken in Gelderland en Overijssel) om ons daarbij te helpen.”
Terug naar de tekentafel
De projectgroep gingen onder leiding van Rijnbrink opnieuw aan de slag met hun verandertheorie. Maarten: “De verdeling was helder. Wij waren verantwoordelijk voor de inhoud, Rijnbrink voor het proces. Dat werkte goed. Want je hebt iemand nodig die af en toe vraagt: Heb je hier ook aan gedacht? Hoe borg je dat proces?” Carin: “Ik merkte dat ik graag snel alle vakjes in wilde vullen, zodat we door konden. Van Rijnbrink leerde ik dat veel dingen denktijd kosten. En dat het belangrijk is om die tijd te nemen.” De belangrijkste uitkomst van de eerste sessies was dat ze in Zwolle groter moesten gaan denken. Carin: “We legden onszelf de druk op om in 6 maanden een Gezinsaanpak op te leveren. Maar de Gezinsaanpak is voor ons helemaal geen losstaand project. Het is onze visie op de samenwerking in de stad.”
Leren van anderen
De volgende stap was een aanpak bedenken die past bij Zwolle. Maarten: “Om ons daarbij te helpen, deelde Rijnbrink de verandertheorie van een andere gemeente. Dat hielp om te bepalen wat wij wel en niet wilden doen. En het leerde ons dat je elke doelgroep op een andere manier moet benaderen. Wij wilden in het begin namelijk iedereen met 1 aanpak bereiken. Dat werkt niet. Nu maken we onderscheid tussen onze aanpak richting kinderen, ouders en professionals. Maar de belangrijkste conclusie van onze verandertheorie is dat we moeten samenwerken met partners én ouders. Eigenlijk precies wat we aan het begin ook al wisten. Maar nu voelen we ook allemaal de urgentie. En we zijn extra gemotiveerd om deze uitdaging aan te pakken.”
Wij wilden in het begin iedereen met 1 aanpak bereiken. Dat werkt niet. Nu maken we onderscheid tussen onze aanpak richting kinderen, ouders en professionals. Maarten Keppel, senior adviseur en teamleider media‑ & taaleducatie bij Stadkamer Zwolle
Samen impact maken
De leden van de projectgroep gaan nu eerst in gesprek met lokale lectoraten van onderwijsinstellingen. Om te vragen of zij willen onderzoeken welke activiteiten er allemaal al zijn op het gebied van gezin en (taal)ontwikkeling. En wat de effecten daarvan zijn en hoe die activiteiten elkaar kunnen versterken. Ook zoeken ze naar manieren om met de Gezinsaanpak aan te sluiten bij wat er al gebeurt om de cyclus van laaggeletterdheid te doorbreken. Maarten: “Het zal niet moeilijk zijn om nieuwe partners ervan te overtuigen dat de Gezinsaanpak belangrijk is. De uitdaging zit in de praktijk. Want iedereen heeft verschillende opdrachten, prestatieafspraken en doelstellingen. De komende tijd zal blijken of we in Zwolle in staat om de krachten te bundelen en samen impact te maken.”
We legden onszelf de druk op om in 6 maanden een Gezinsaanpak op te leveren. Maar de Gezinsaanpak is voor ons helemaal geen losstaand project. Het is onze visie op de samenwerking in de stad. Carin Roelands, beleidsadviseur basisvaardigheden bij de gemeente Zwolle
Klaar voor de toekomst
De afgelopen maanden voelden voor Carin en Maarten soms als een worsteling. Toch zijn ze blij dat het zo is gelopen. Maarten: “Zonder alle uitdagingen waren we nu nooit op dit punt geweest.” Carin: “Want we hebben mooie stappen gezet. We zijn ons nu allemaal bewust van het belang en de urgentie van een Zwolse gezinsaanpak. En we vertellen allemaal hetzelfde verhaal. We doen het ook echt samen. En we weten welke richting we op willen. Maarten: “Maar we zijn pas bij de inleiding. De rest van ons verhaal moeten we nog schrijven.”
*Een verandertheorie (ook wel Theory of Change genoemd) is een veelgebruikt model dat specifiek maakt hoe verandering plaatsvindt en welke aannames daarbij gemaakt worden. In het model beschrijf je hoe activiteiten bijdragen aan maatschappelijke veranderingen. Je leest meer over de verandertheorie in de Publicatie: Van KPI tot Effect: impactgericht werken van Probiblio.
Tips van Carin Roelands (beleidsadviseur basisvaardigheden bij gemeente Zwolle) en Maarten Keppel (senior adviseur en teamleider media‑ & taaleducatie bij Stadkamer Zwolle) voor het opzetten van een gezinsaanpak:
- Werk voor het opstellen van een verandertheorie samen met een externe procesbegeleider. Zo voorkom je dat je in cirkeltjes blijft denken.
- Neem de tijd voor overleggen over de Gezinsaanpak. Overleg dus niet steeds ‘even snel tussendoor’, maar ga eens 2,5 uur bij elkaar zitten.
- Schrik niet als je even vastloopt. Juist die momenten helpen je uiteindelijk verder. En het verstevigt de onderlinge samenwerking.
- Kom je er echt niet uit? Gebruik de verandertheorie van een andere gemeente als voorbeeld. Dat helpt bij het formuleren van wat je wel en niet wilt. Blijf wel altijd kritisch en denk goed na over of iets in jouw gemeente ook werkt.
- Gesprekken met partners hoeven niet altijd gelijk tot concrete activiteiten te leiden. De eerste stap is ervoor zorgen dat zoveel mogelijk mensen beseffen dat een Gezinsaanpak heel belangrijk is. Dat ze voelen: hier moeten we wat mee.
- Een Gezinsaanpak opzetten en uitvoeren is complex. Neem daar dus de tijd voor.
- Durf keuzes te maken. En stappen terug te zetten als dat nodig is.
- Wees open naar elkaar. Maarten: “Elke organisatie heeft andere belangen en doelen. Door daar transparant over te zijn, word je een team. En kun je met elkaar echt iets veranderen.”
- Bepaal met lokale (en regionale) partners een gezamenlijke werkwijze waarmee je zo goed mogelijk aansluit bij de onzichtbare behoeften van gezinnen.
- Zorg dat de Gezinsaanpak ook na afloop van het project op de agenda blijft staan.
In het kort: de Gezinsaanpak in Zwolle
Voor de gemeente Zwolle en Stadkamer Zwolle (bibliotheek) was het opzetten van een Gezinsaanpak soms best een worsteling. Ze wilden bijvoorbeeld eerst de krachten bundelen met de gemeente en bibliotheek Kampen. Maar dat bleek niet te werken. Daarna organiseerden ze een bijeenkomst voor partners, die ze besloten af te zeggen. Toch zorgde juist dit proces ervoor dat ze nu, samen met het gemeentelijke onderwijskansenbeleid en welzijnsorganisatie Travers Welzijn, mooie stappen hebben gezet. En weten welke richting ze op willen. Het opstellen van een verandertheorie onder leiding van Rijnbrink hielp daarbij.